[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Europejska Agencja
Bezpieczeństwa
i Zdrowia w Pracy
Europejskie badanie przedsiębiorstw
na temat nowych i pojawiających się zagrożeń
Streszczenie wyników
Ogólnoeuropejskie badanie przedsiębiorstw przeprowadzone przez EU-OSHA ma na celu wspo-
maganie zakładów pracy w bardziej efektywnym działaniu na rzecz ochrony zdrowia, bezpieczeń-
stwa oraz dobrostanu pracowników. Osobom odpowiedzialnym za wyznaczanie kierunków tej
polityki zapewnia ono informacje porównywalne na poziomie międzynarodowym, istotne przy
opracowywaniu i wdrażaniu nowych programów w tej dziedzinie.
Spis treści
tj. stresie związanym z pracą, przemocy i mobbingu.
Wiosną 2009  r. przeprowadzono wywiady łącznie
z  28  649 kierownikami i  7226 specjalistami ds. BHP
w  31 państwach objętych badaniem: w  państwach
UE-27 oraz w Chorwacji, Turcji, Szwajcarii i Norwegii.
Informacje ogólne
.....................................................................................
1
Najważniejsze wyniki
.............................................................................
1
Zarządzanie BHP
.........................................................................................
3
Ryzyko psychospołeczne i zarządzanie tym
ryzykiem
...............................................................................................................
7
Przyczyny i przeszkody
........................................................................
9
Udział pracowników
............................................................................
12
Metodologia badań
..............................................................................
15
Badanie ESENER, opracowane przy wsparciu rzą-
dów i  partnerów społecznych na szczeblu euro-
pejskim, dotyczy wspomagania przedsiębiorstw
w  kwestiach związanych z  ochroną zdrowia i  bez-
pieczeństwem na stanowiskach pracy w całej Euro-
pie, a  także zapewnienia osobom odpowiedzial-
nym za wyznaczanie kierunków polityki w  zakre-
sie BHP informacji porównywalnych na poziomie
międzynarodowym, które są istotne przy opraco-
wywaniu i  wdrażaniu tej polityki. Oprócz analizo-
wania praktyk w  zakresie zarządzania, w  ramach
ESENER szczegółowo bada się zaangażowanie
pracowników w  proces zarządzania bezpieczeń-
stwem i  ochroną zdrowia w  pracy, które jest jed-
nym z warunków powodzenia we wdrażaniu dzia-
łań zapobiegawczych na poziomie miejsca pracy.
Informacje ogólne
Dyrektywa ramowa 89/391/EWG i dyrektywy szcze-
gółowe sprawiły, że prawodawstwo Unii Europej-
skiej zapewnia pracownikom w  Europie wysoki
poziom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miej-
scu pracy. Wykonanie przepisów prawa różni się
w  zależności od państwa, a  ich odmienne prak-
tyczne zastosowanie zależy od sektora gospodarki,
stanowiska pracownika i  rozmiaru przedsiębior-
stwa. Rosnące znaczenie pojawiających się zagro-
żeń, takich jak: stres, przemoc czy mobbing, stawia
przed osobami odpowiedzialnymi za wyznaczanie
kierunków polityki ważne zadania w zakresie opra-
cowywania skutecznych działań zapobiegawczych.
Najważniejsze wyniki
Wraz ze zmianami w społeczeństwie, które zachodzą
pod wpływem nowych technologii i  zmieniających
się warunków gospodarczych i  społecznych, stale
zmieniają się nasze stanowiska pracy, stosowane
praktyki i  procesy produkcyjne. Te zmiany przyno-
szą nowe zagrożenia i wyzwania, które z kolei wyma-
gają politycznego, administracyjnego i  technicz-
nego podejścia do spraw zapewnienia wysokiego
poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy.
W tym kontekście, w  ramach przeprowadzonego
przez EU-OSHA europejskiego badania przedsię-
biorstw na temat nowych i pojawiających się zagro-
żeń (European Survey of Enterprises on New and
Emerging Risks – ESENER), zapytano zarówno kadrę
kierowniczą, jak i  przedstawicieli pracowników ds.
BHP o  sposoby zarządzania zagrożeniem dla zdro-
wia i  bezpieczeństwa w  ich miejscu pracy, skupia-
jąc się szczególnie na ryzyku psychospołecznym,
Wyniki ESENER
1
wskazują, że europejskie przedsię-
biorstwa podejmują działania zarówno formalne
1
W badaniu ESENER nie uwzględniono przedsiębiorstw zatrudniających mniej niż 10 pracowników, a  także rolnictwa, leśnictwa i  rybactwa
(NACE A), gospodarstw domowych (NACE T) i organizacji eksterytorialnych (NACE U).
1
 ESENER — Streszczenie wyników
(oparte na polityce i procedurze), związane z ogól-
nymi zagadnieniami bezpieczeństwa i  higieny
pracy (BHP) oraz ryzykiem psychospołecznym, jak
i mniej formalne (doraźne), szczególnie w odniesie-
niu do ryzyka psychospołecznego.
Wypadki przy pracy, dolegliwości układu mię-
śniowo-szkieletowego i  stres związany z  pracą
to najważniejsze zagadnienia BHP w  euro-
pejskich przedsiębiorstwach. Przemoc, szcze-
gólnie mobbing, jest poważnym problemem
w dosyć dużej liczbie przedsiębiorstw.
Formalna polityka w  zakresie BHP częściej
dotyczy większych przedsiębiorstw. W  Irlandii,
Wielkiej Brytanii, Holandii i  państwach skan-
dynawskich jest częściej stosowana niż w pań-
stwach południowoeuropejskich, nowych pań-
stwach członkowskich i krajach kandydujących,
co może wynikać z różnic w świadomości, wie-
dzy i tradycji.
Zarządzanie ryzykiem psychospołecznym
występuje częściej w  sektorze opieki zdro-
wotnej i  pomocy społecznej oraz w  większych
przedsiębiorstwach. Kraje południowoeuro-
pejskie, z  wyjątkiem Hiszpanii, wykazują się
większą nieświadomością i są mniej chętne do
podejmowania działań związanych z zarządza-
niem ryzykiem psychospołecznym.
Przedsiębiorstwa, które nie prowadzą żadnej
polityki w  zakresie BHP, nie dokonują oceny
ryzyka lub innych działań
2
, argumentując to bra-
kiem konieczności lub brakiem wiedzy. Wydaje
się, że zjawisko to częściej występuje w  mniej-
szych rmach i  w określonych państwach. Co
ciekawe, skomplikowana sytuacja prawna nie
jest zgłaszana jako główna przeszkoda na dro-
dze do przyjęcia polityki w zakresie BHP.
Wydaje się, że bardziej formalne procedury
zarządzania ryzykiem psychospołecznym są
rozpowszechnione jedynie w kilku państwach:
Irlandii, Wielkiej Brytanii, Holandii i  państwach
skandynawskich, a  także w  dużych przedsię-
biorstwach i w sektorach administracji publicz-
nej, pośrednictwa nansowego, edukacji,
opieki zdrowotnej i pomocy społecznej.
Ocena ryzyka lub podobne działania są częściej
przeprowadzane w  przedsiębiorstwach mają-
cych przedstawicieli ds. BHP oraz w  przedsię-
biorstwach większych, a  także w  bardziej nie-
bezpiecznych sektorach gospodarki. Przedsta-
wicielstwo pracowników wydaje się podsta-
wową przyczyną podejmowania kwestii BHP.
Zasadniczo przedsiębiorstwa radzą sobie
z  ryzykiem psychospołecznym przez zapew-
nianie szkoleń i  wprowadzanie zmian w  spo-
sobie organizacji pracy. Jednak zaledwie około
połowy respondentów informuje pracowników
o  czynnikach ryzyka psychospołecznego i  ich
wpływie na zdrowie i bezpieczeństwo.
Ponad jedna trzecia przedsiębiorstw – szcze-
gólnie mniejszych – zleca dokonanie oceny
ryzyka zewnętrznym kontrahentom. Istnieją
tu jednak znaczne różnice między państwami
– zlecanie takich działań zewnętrznym kon-
trahentom bardzo rzadko zgłaszano w  Danii,
Wielkiej Brytanii, Szwecji i Estonii, nawet przez
mniejsze przedsiębiorstwa.
Spełnienie wymogów prawnych i  żądania ze
strony pracowników wydają się głównymi powo-
dami podejmowania zarówno ogólnych kwestii
BHP, jak i problemu ryzyka psychospołecznego.
Przeszkodami w  rozwiązywaniu problemu
ryzyka psychospołecznego w  przedsiębior-
stwach jest postrzeganie tej kwestii jako deli-
katnej, a  także brak świadomości i  brak odpo-
wiednich środków i narzędzi.
W około 40% przedsiębiorstw kwestie BHP są
omawiane na spotkaniach kadry kierowniczej
wysokiego szczebla, natomiast stopień zaan-
gażowania menedżerów liniowych w zarządza-
nie BHP określono jako bardzo wysoki lub dość
wysoki w  większości rm (75%). Jest to dobry
prognostyk, ponieważ zaangażowanie mene-
dżerów liniowych jest podstawą wdrażania
dobrych praktyk BHP.
Kadra kierownicza uważa, że udział pracowni-
ków jest głównym czynnikiem decydującym
o sukcesie zarządzania zarówno BHP, jak i ryzy-
kiem psychospołecznym. Z  tego względu rola
partnerów społecznych nadal ma zasadnicze
znaczenie we wdrażaniu efektywnych działań.
2
Należy zauważyć, że w badaniu ESENER pytano raczej o działania kontrolne w miejscu pracy niż o ocenę ryzyka, która jest bardziej formalna.
2
ESENER — Streszczenie wyników
Zarządzanie BHP
Drugim najczęstszym powodem jest brak
dostatecznej wiedzy do opracowania polityki
BHP (51%), przy czym w tym wypadku najwyż-
szy odsetek odnotowano w  Niemczech (65%)
i  we Francji (60%). Jest to interesujący wynik,
który sugeruje, że nawet w starych państwach
członkowskich na poziomie przedsiębiorstw
może wystąpić brak dostatecznej wiedzy na
temat wdrożenia polityki i systemów BHP.
Bezpieczeństwo i higiena pracy (BHP) to interdyscy-
plinarny obszar zagadnień związanych z  ochroną
zdrowia, bezpieczeństwa i  interesów osób pracu-
jących. Rosnąca złożoność procesów pracy, zmiany
warunków pracy oraz wynikające z  nich zagroże-
nia wpływają na nowe i metodyczne podejście do
problemów bezpieczeństwa i  ochrony zdrowia
w  pracy. Potrzebne są rozwiązania, które umożli-
wią pracodawcom uwzględnienie zasad BHP na
wszystkich szczeblach operacyjnych i  we wszyst-
kich rodzajach działalności, a także przekształcenie
ich we właściwe środki rutynowe.
Zaangażowanie kierownictwa w  sprawy bez-
pieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy uznaje
się za podstawowy czynnik w realizacji działań
związanych z  zagadnieniami BHP. W  ramach
ESENER badano tę kwestię zarówno wśród
kadry kierowniczej wysokiego szczebla, jak
i menedżerów liniowych.
Ogólne zagadnienia
związane z zarządzaniem BHP
w przedsiębiorstwie
Zaledwie 40% badanych przedsiębiorstw zgło-
siło, że kwestie BHP są regularnie omawiane na
spotkaniach
kadry kierowniczej wysokiego
szczebla
, przy czym odsetek ten wzrastał
wraz z  rozmiarem przedsiębiorstwa. Według
podziału na państwa – omawianie tych kwe-
stii częściej zgłaszano w Szwecji (66%), Wielkiej
Brytanii (60%) i  Holandii (60%), rzadziej – na
Litwie (14%) i w Estonii (22%) (wykres 2).
W większości przedsiębiorstw (76%) zgłoszono
istnienie udokumentowanej polityki, systemu
zarządzania lub planu działania w zakresie BHP,
przy czym w  większych przedsiębiorstwach
odnotowano wyższy odsetek. Według podziału
na państwa – najwyższy odsetek odnoto-
wano w Wielkiej Brytanii (98%), Hiszpanii (97%)
i Irlandii (96%), a najniższy – w Grecji (38%), Tur-
cji (38%) i Luksemburgu (46%).
Około 15% respondentów zgłosiło, że kwe-
stie BHP praktycznie w ogóle nie są poruszane
Około 33% przedsiębiorstw mających udoku-
mentowaną politykę BHP uważa, że ma ona
duży wpływ na bezpieczeństwo i  higienę pracy
w  ich organizacji, a  około 52% – że ma pewien
wpływ. Ten odsetek jest wyższy w dużych przed-
siębiorstwach, co może być odzwierciedleniem
dostępności zasobów służących do efektyw-
nego wdrożenia tej polityki lub wykorzystaniem
w większym stopniu procedur formalnych.
Wykres 1:
  Przyczyny braku udokumentowanej
polityki BHP, systemu zarządzania lub planu działa-
nia (% przedsiębiorstw, UE-27)
Jako główny powód braku takiej polityki
wymieniano fakt, że „z punktu widzenia stop-
nia ryzyka w zakresie bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia nie jest to konieczne” (54%) (wykres 1).
Odsetek ten jest najwyższy w sektorze pośred-
nictwa nansowego (69%) oraz wśród małych
przedsiębiorstw, co może obrazować faktyczny
brak zagrożeń lub niższy poziom świadomości
zagrożeń w MŚP. Według podziału na państwa
– kwestię tę najczęściej zgłaszano w Czechach
(71%) i Polsce (70%).
Niekonieczne
z punktu
widzenia stop-
nia ryzyka
w zakresie BHP
Brak
wiedzy
Brak
czasu
Niedostrze-
ganie
korzyści
Brak
środków
nansowych
Podstawa: przedsiębiorstwa, które NIE opracowały udokumentowanej
polityki, systemu zarządzania lub planu działania.
3
 ESENER — Streszczenie wyników
Wykres 2:
 Kwestie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia regularnie omawiane na spotkaniach kadry kierowniczej
wysokiego szczebla, według państw (% przedsiębiorstw).
Podstawa: wszystkie przedsiębiorstwa.
na spotkaniach kadry kierowniczej wysokiego
szczebla.
specjalistów ds. BHP, w innych państwach (np.
w Grecji) mają dużo mniejszy wybór ekspertów.
Może to wynikać z kilku powodów, m.in. braku
świadomości, nadania tej kwestii niskiej rangi
lub braku dostępnej wiedzy (tabela 1).
Zaangażowanie
menedżerów liniowych
uzna-
wane jest za podstawowy czynnik decydujący
o powodzeniu w zarządzaniu BHP, dlatego bar-
dzo wysoki lub dość wysoki stopień ich zaan-
gażowania, jaki zgłoszono w większości organi-
zacji (75%), budzi nadzieję. Najwyższy stopień
zaangażowania zgłosiły Włochy (92%) i  Holan-
dia (90%).
Korzystanie z  pomocy psychologa było czę-
ściej zgłaszane w  sektorach opieki zdrowotnej
i pomocy społecznej (37%) oraz edukacji (33%).
Prawdopodobnie jest to potwierdzenie cha-
rakterystycznego dla tych sektorów wyższego
poziomu świadomości i  uwzględniania ryzyka
psychospołecznego.
Najczęściej wykorzystywanymi służbami bez-
pieczeństwa pracy i  ochrony zdrowia są
w  UE-27 specjaliści ds. bezpieczeństwa (71%)
i lekarze medycyny pracy (69%). Duże przedsię-
biorstwa zgłosiły wyższy stopień wykorzystania
wszystkich rodzajów służb BHP.
Ocena ryzyka i inne działania
W badaniu ESENER ważną kwestią BHP było regu-
larne kontrolowanie stanowisk pracy pod kątem
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w ramach oceny
ryzyka lub podobnych działań
3
.
Przedsiębiorstwa w niektórych państwach, np.
w Finlandii, korzystają z pomocy wielu różnych
3
Należy zauważyć, że w badaniu ESENER pytano raczej o działania kontrolne w miejscu pracy niż o ocenę ryzyka, która jest bardziej formalna.
4
ESENER — Streszczenie wyników
Tabela 1:
  Wykorzystanie służb bezpieczeństwa
pracy w  poszczególnych państwach (%  przedsię-
biorstw).
Wykres 3:
  Stanowiska pracy w  przedsiębiorstwie
regularnie kontrolowane pod kątem bezpieczeń-
stwa i ochrony zdrowia jako element oceny ryzyka
lub podobnych działań, według wielkości przedsię-
biorstw (% przedsiębiorstw, UE-27).
Specjalista (procentowa średnia
dla UE-27)
Państwo
Wysoki
Niski
Włochy (93%)
Dania (15%)
Specjalista ds. bezpieczeństwa (71%)
Słowacja (87%)
Estonia (21%)
Łotwa (87%)
Turcja (23%)
Finlandia (97%)
Dania (13%)
Lekarz medycyny pracy (69%)
Węgry (97%)
Szwajcaria (13%)
Belgia (94%)
Litwa (15%)
Włochy (86%)
Turcja (19%)
Ogólne konsultacje w zakresie BHP
(62%)
Hiszpania (82%)
Francja (20%)
10–19
20–49
50–249
250–499
500+
UE-27
Węgry (80%)
Grecja (24%)
Finlandia (77%)
Grecja (7%)
Razem
Przedsiebiorstwa mające inspektora BHP
Specjalista ds. ergonomii (28%)
Szwecja (68%)
Węgry (8%)
Hiszpania (59%)
Austria (11%)
Podstawa: wszystkie przedsiębiorstwa.
Szwecja (65%)
Grecja (4%)
Psycholog (16%)
Finlandia (52%)
Litwa (5%)
Dania (48%)
Turcja (6%)
Podstawa: wszystkie przedsiębiorstwa.
państwach (np. w  Danii) nawet w  najmniej-
szych badanych przedsiębiorstwach zdarza się
to jednak wyjątkowo.
W większości przedsiębiorstw w  UE-27 (87%)
kontrole stanowią część oceny ryzyka bądź dzia-
łań o  podobnym charakterze. Nieznacznie wyż-
szy odsetek kontroli odnotowano w  organiza-
cjach mających przedstawiciela ds. BHP. Ten
pozytywny wynik pokazuje zasięg mniej formal-
nych środków, które można stosować, szczegól-
nie w mniejszych przedsiębiorstwach (wykres 3).
Różnice stwierdzone między poszczególnymi
państwami mogą wynikać ze sposobu zorga-
nizowania służb BHP na poziomie krajowym
lub ze zwyczaju zlecania usług zewnętrznym
kontrahentom. Należy jednak odnotować, że
takie zlecanie usług może również wynikać
z niskiego poziomu zaangażowania kierownic-
twa w kwestie dotyczące BHP.
W 83% przedsiębiorstw zgłoszono regularne
przeprowadzanie kontroli. Im większa organi-
zacja, tym bardziej prawdopodobne jest prze-
prowadzanie kontroli na żądanie pracowników,
co może oznaczać większą liczbę przedstawi-
cieli ds. BHP w dużych przedsiębiorstwach.
Najwyższy wskaźnik oceny ryzyka lub działań
o  podobnym charakterze zgłosiły przedsię-
biorstwa we Włoszech (99%), w  Wielkiej Bry-
tanii   (97%) i  Hiszpanii (95%), a  w  podziale na
sektory gospodarki – zgodnie z oczekiwaniami
– sektory niebezpieczne, takie jak: górnic-
two (99%), przetwórstwo przemysłowe (91%)
i budownictwo (91%).
Obszary najczęściej podlegające kontroli to:
„wyposażenie i środowisko pracy” (96%) i „spo-
sób organizacji pracy” (75%), natomiast dzia-
łania pokontrolne dotyczą głównie „wyposa-
żenia i  środowiska pracy” (84%), „zapewnienia
szkoleń” (80%) i  „organizacji pracy” (63%). Co
ciekawe, mimo że zgłaszane działania zazwy-
czaj dotyczą tradycyjnych kwestii: wyposaże-
nia, środowiska pracy i szkoleń, znaczący odse-
tek respondentów zgłasza także zagadnienia
związane z organizacją pracy.
W całej UE 36% przedsiębiorstw ocenę ryzyka
zleca zewnętrznym kontrahentom, jednakże
wskaźniki te znacznie różnią się w  zależności
od państwa (wykres 4).
Na ogół im mniejsza organizacja, tym bardziej
prawdopodobne jest zlecanie oceny ryzyka
zewnętrznym kontrahentom. W  niektórych
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]